Inhoud
Hartfalen
Door ritmische bewegingen pompt het hart bloed door de bloedvaten. De verschillende organen krijgen zo voldoende bloed om goed te kunnen werken. Als het hart te weinig bloed pompt, omdat het hiervoor te weinig kracht heeft, ontstaan er stoornissen in allerlei organen, weefsels en spieren. Het onvermogen van het hart om voldoende bloed rond te pompen noemen we “hart-falen”: het hart “faalt” in zijn taak om te pompen. De oorzaak is bijna altijd een ziekte van het hart zelf. Het gaat dan om een kwaal die de hartspier beschadigt. Falen van het hart wil dus niet zeggen dat het hart te langzaam pompt, maar juist te zwak.
Een verminderde pompwerking van het hart leidt tot doorbloedingsstoornissen van allerlei organen en weefsels. Falen van het hart zal zich dan ook uiten in verschijnselen, die te maken hebben met afwijkingen in andere organen. Een pompstoornis van het hart zal echter ook spiermoeheid veroorzaken, of onvoldoende plassen tot gevolg hebben vanwege een nierstoornis. Hartfalen is dus een aandoening, waarvan de oorzaak weliswaar in het hart gelegen is, maar waarbij allerlei verschijnselen ontstaan die te maken hebben met andere delen in het lichaam.
Hartfalen zijn gecompliceerd
Hartfalen is dus een gecompliceerd geheel van met elkaar samenhangende symptomen (ziekteverschijnselen). Gewoonlijk, maar dat hoeft niet altijd het geval te zijn, vinden we kortademigheidsklachten, samen met vermoeidheid en vochtophoping in met name de onderbenen en enkels. Zodra de hartspier, door welke oorzaak ook, verminderd bloed rondpompt, treedt een verstoring op in de zuurstofwisseling elders in het lichaam, die leidt tot vasthouden van vocht enerzijds en spiervermoeidheid van de ledemaatspieren.
Gewoonlijk onstaat hartfalen chronisch (blijvend) en wordt het voorafgegaan door een meer of minder lange periode van hartspierzwakte zonder symptomen. Men merkt dan niets van de onderliggende hartkwaal, omdat het lichaam probeert de spierverzwakking te compenseren door allerlei mechanismen in het werk te stellen. Deze “compensatie-mechanismen” houden het hart een tijdlang “op de been”, totdat het hart zodanig is verzwakt dat symptomen onvermijdelijk zijn.
Door allerlei oorzaken (die hierbeneden aan bod komen) treedt er dus schade op aan de hartspier. Dit kan deels worden opgevangen door tegenmaatregelen elders in het lichaam. Zo zullen bijvoorbeeld de nieren anders reageren en zullen er bepaalde hormonen vrijkomen. Uiteindelijk is de hartspierschade inmiddels zo groot geworden dat een en ander niet meer “verborgen” kan blijven. Er zullen klachten en symptomen ontstaan.
Sommige artsen spreken dan nog vaak van “decompensatio cordis” waarmee hartfalen wordt bedoeld. Opvallend is dat cardiologen het meestal gewoon hebben over “hartfalen” en niet-cardiologen nog wel de oude term “decompensatio cordis” gebruiken. We zeggen wel vaak “de patiënt is gedecompenseerd”, waarmee we bedoelen “de patiënt vertoont zichtbare verschijnselen van hartfalen”.
Hartfalen kan dus worden omschreven als een toestand, waarin het hart niet langer in staat is om de weefsels en organen van voldoende bloed te voorzien.
Hartfalen oorzaken
Grofweg kun je de oorzaken als volgt verdelen:
- Aandoeningen van de kransslagaders. Dit is de belangrijkste oorzaak van hartfalen
- Hartfalen, omdat er teveel gevraagd wordt van een verder gezond hart, zoals bij hoge bloeddruk, maar ook in geval van ernstige bloedarmoede. In beide gevallen raakt het hart als het ware “overwerkt”. In geval van bloedarmoede omdat er een tekort aan zuurstofrijk bloed is, waardoor het hart langdurig extra grote hoeveelheden naar de organen en weefsels moet pompen.
- Hartfalen ten gevolge van een langdurig verstoord hartritme.
- Hartfalen ten gevolge van slecht werkende hartkleppen.
- Hartfalen ten gevolge van een zieke hartspier.
Tot zo’n dertig jaar geleden was het langdurig bestaan van hoge bloeddruk de belangrijkste oorzaak van hartfalen. Tegenwoordig is de behandeling daarvan goed en is hoge bloeddruk van de eerste plaats verdrongen door vernauwingen van de kransslagaders. Vooral patiënten die een hartinfarct hebben gekregen lopen daarbij de hoogste kans op het krijgen van hartfalen in de toekomst. Zie hiernaast hoe in de loop der jaren het aandeel van kransslagader- aandoeningen in het ontstaan van hartfalen is toegenomen.
Hoe zit het nu met hoge bloeddruk?
Om de kans op hartfalen te verkleinen moet de bloeddruk lager zijn dan 135/85. Hoge bloeddruk (hypertensie) kan tot hartfalen leiden door een verstoring van de pompfunctie (laag hartminuut volume), maar ook door een verhoging in de mate waarin het hart bloed aanzuigt om zich te vullen. De ernst van te hoge bloeddruk voorspelt de kans op hartfalen. Kijk maar eens naar de grafiek hiernaast.
Hartfalen klachten
Wat zijn de belangrijkste klachten?
- een gevoel van vermoeidheid, vooral als u iets gaat doen,
- niet “achter de adem kunnen komen”,
- hoesten, meer in de zin van prikkelhoest,
- koude handen en voeten (soms),
- neiging tot dikke voeten,
- zwaarder worden in een beperkte periode zonder meer te gaan eten.
Waar komt dit allemaal vandaan?
Als het hart minder goed pompt, kan het zijn bloed niet goed wegkrijgen. Het hart raakt vol en zoekt een uitweg om toch dat bloed ergens kwijt te raken.
De gemakkelijkste manier is dan om het bloed naar de longen te laten lekken. Het vocht uit het bloed gaat zich in de longblaasjes ophopen. Er ontstaat dan “vocht achter de longen”. Natuurlijk wordt u dan kortademig, want waar vocht zit kan geen lucht komen en dus krijgt u “lucht-tekort”.
Omdat het hart zijn bloed niet goed kan wegkrijgen, zal de rest van het lichaam, dat afhankelijk is van dat bloed (omdat het daarmee zuurstof krijgt), te weinig krijgen. Zo kunnen de lichaamspieren niet goed meer werken en zal er spiermoeheid ontstaan. U merkt dat als een gevoel van moeheid, zodra u wat gaat doen. De bloeddoorstroming in handen en voeten wordt minder. Ze zullen daardoor ook koud aanvoelen.
Doordat het hart slechter pompt en “vol” raakt met bloed, zal de bloedsomloop stagneren, waardoor het bloed uit de benen en voeten niet goed meer terugstroomt naar het hart. Het zal zich daar ophopen en dikke voeten veroorzaken.
Er zijn meer klachten, maar deze hangen allemaal met het bovenstaande samen. De belangrijkste zijn toch moeheid en een gevoel van kortademigheid.
Meer achtergrondinformatie
Zoals u weet bestaat het hart uit een linkerdeel en een rechterdeel. De linkerhelft zuigt zuurstofrijk bloed aan uit de longen en pompt dit door naar het lichaam, waar organen en weefsels deze zuurstof nodig hebben.
Als het lichaam de zuurstof aan het bloed onttrokken heeft, wordt het zuurstofarme bloed door de rechter harthelft teruggezogen en doorgepompt naar de longen, waar het bloed weer van zuurstof wordt voorzien. De hele cyclus begint dan weer opnieuw.
Als het gaat om hartfalen blijkt de linker helft van het hart het meest gevoelig. Hier zit het meeste spierweefsel, waardoor een aantasting ervan de meest in het oog springende gevolgen heeft. In het geval van linkerhartfalen vinden we een samenhangend geheel van symptomen, die in meer of mindere mate tegelijk zullen optreden. Uiteindelijk kan een “links falen” leiden tot een tevens optreden van rechter hartfalen. Stuwing van bloed in het hart veroorzaakt een stuwing in de longvaten, waardoor het rechterhart geen mogelijkheid meer ziet om zijn bloed de longen in te pompen.
Een deel van de klachten die ontstaan bij linksfalen kan worden verklaard door een onvoldoende aanbod van bloed aan de weefsels. Het volume uitgepompt bloed per tijdseenheid, het “minuutvolume”, is laag. Een laag “hart minuutvolume”, ook wel “low output” genaamd, zal zich met name uiten in vermoeidheid, zodra er ook maar een lichte extra inspanning van het hart wordt gevraagd.
Vermoeidheid
Vermoeidheid is echter een algemeen symptoom, dat als zodanig moeilijk te herkennen is als een uiting specifiek voor hartfalen. Meer typisch zijn echter de klachten die zich ontwikkelen als gevolg van bovengenoemde stuwing in de longen. Er zal dientengevolge een meer of minder ernstige vorm van longoedeem ontstaan, die logsicherwijs zal resulteren in een gevoel van “luchttekort” of kortademigheid. Vaak begint dit met een licht irritatie-hoest, maar het zal uiteindelijk leiden tot een gevoel dat men moeite moet doen om te ademen. En ademhalen is normaliter iets waar we ons niet van bewust behoren te zijn. Aanvankelijk zullen deze symptomen zich voordoen bij lichamelijke inspanning, maar later ook in rust en met name tijdens de nacht. In dat geval zal platliggen niet goed meer kunnen en de neiging zich ontwikkelen om rechtop te gaan zitten en in toenemende mate op een aantal kussens te gaan slapen of met het hoofdeinde een flink stuk omhoog. Deze nachtelijk kortademigheid is vrij typisch voor hartfalen, zeker als recht overeind komen verlichting geeft.
Hartfalen wanneer arts waarschuwen
Er kunnen zich bij u, als patiënt met hartfalen, een aantal signalen voordoen die aanleiding geven om eerder contact op te nemen met uw behandelend arts. Dat kan zijn uw huisarts of uw cardioloog.
- Weegt u zich in de ochtend om de een of twee dagen zonder kleren. Wanneer u in een tijdsbestek van twee weken meer dan 2 kilo aankomt, kan dit wijzen op het vasthouden van vocht.
- Het optreden van een kuchje of hoesten, vooral in de nacht, kan een voorbode zijn van “vocht achter de longen”.
- Het optreden van koorts, bijvoorbeeld bij het doormaken van een infectie, kan het marginale evenwicht waarin het hart verkeert verstoren.
- Zomaar ineens een opvallende toename van vermoeidheid gedurende een aantal dagen, zonder dat dit overgaat.
- Het optreden van duizeligheid, wankel worden op de benen, de neiging je vast te moeten houden. Wellicht is de dosis aan medicijnen te hoog en moet die op korte termijn worden aangepast. Wellicht is het hartritme verstoord en moet dit worden hersteld.
- Vooral voor de oudere patiënt geldt dat het voor een korte tijd “zomaar” optreden van verwardheid een symptoom kan zijn van verergering van de kwaal.